قلم

بسمه تعالی

جهاد رأی؛

یک رأی، یک سنگر؟!

مقایسه رأی و سنگر ، پدیده ای رایج در جهان اسلام است. در بسیاری از جوامع اسلامی که در آغاز فرایند دموکراسی قرار داشتند، اسلام گرایان همواره از مقایسه انتخابات و جهاد ، و ایجاد تناظر بین مبارزات انتخاباتی و جهادی، نتایج حیرت آوری در راستای رهایی جامعه خود از تهدید استبداد و دیکتاتوری کسب کرده اند.

در جامعه ما نیز چنین تجربه ای، از مشروطه تا کنون،رواج یافته و حضور در پای صندوق رأی چونان «وظیفه ای شرعی و ملی»  از جانب شریعتمداران تشویق شده است. دلیل این تناظر شاید آن است که به تعبیر آخوند خراسانی، «این ایّام سیاسیّات و عرفیّات ایران با جهات شرعیّه اختلاط و ارتباط تام پیدا کرده»^[1] است. درست به همین لحاظ است که ادبیات دینی جزء لاینفک مناقشات سیاسی  و مبارزات انتخاباتی در ایران معاصر است.

انتخاب دهم ریاست جمهوری هم ، از این حیث، نه تنها استثناء نیست، بلکه اتفاقاً به قاعده است. با این حال،انتخاب دهم را به دلایل بسیاری باید جزء استثنائات تاریخ مردم سالاری دینی در ایران محسوب نمود. این نکته از آن رو است که جامعه ما امروز با دو واقعیت مهم مواجه است:

نخست آن که ،مردم سالاری دینی در جامعه ما، بسان بسیاری از کشورهایی که در آغاز فرایند دموکراسی قرار داشتند، در آستانه تهدید قرار دارد: تهدید از سوی موج پوپولیسم(مردم فریبی سیاسی).

 روشن است که پوپولیسم- چونان یک بیماری اجتماعی- پیامدهای خطرناکی دارد که به تدریج از فروپاشی تکیه گاه های محافظ نظام سیاسی ، نظیر قانون اساسی، و دیگر نهادهای کنترلی نوپای جامعه، شروع شده و با حذف نخبگانی که می توانند تعادل آفرین باشند، راه را برای دیکتاتوری باز و هموار می کند.

ثانیاً، به اقتفای پیوند دین و سیاست در ایران، پوپولیسم امروز ایران نیز ، هرچند پدیده ای ذاتاً سیاسی است، اما روکش مذهبی می گیرد. و با تکیه بر ارجاعات مذهبی و پیوند مذهب عامه با روحیه انتقام گرایی توده از یک سوی، و  ربط ادبیات اسلام سیاسی با نیاز های اقتصادی توده از سوی دیگر، قدرت تخریبی بالایی پیدا می کند . هیجانات کاذب، آنگاه که با مذهب توده در آمیزد، شعله های آن تا دور دست ها می رود. تر و خشک را می سوزاند و خود و همسایه را در هیجانات پوپولیستی فرو می برد.نتیجه چنین پدیده ای،البته نا امنی داخلی و ایجاد هراس در پیرامون است. زیرا بقا و دوام پوپولیسم بر تولید و باز تولید هراس در داخل و خارج استوار است.

بدین سان، می توان بر این گفته خطر کرد که پوپولیسم چونان سیلی است که هر چه دیرتر کنترل شود طغیان گری اش فزونی می یابد و  زبانه اش شعله ور می شود. اکنون این پرسش وجود دارد که در برابر این موج ساختار گریز چه باید کرد؟

چنین می نماید که دو راه بیشتر وجود ندارد؛ به تعبیر یکی از اندیشمندان، الان که سیل آمده باید به فکر یک سنگر موقت بود، اما باید به فکر آینده باشیم.

1) راه حل آتی جامعه ما تأمل در اصلاح نظام انتخاباتی کشور است.مشکل عمده این است که «نظام انتخاباتی» حاکم بر جامعه ما چنان آشفته و بی نظام است که نه تنها قادر به کنترل بیماری های تهدید کننده ای چون امواج پوپولیسم نیست، بلکه از قضا خود مولِّد آن است.

2)اما راه حل فوری و عاجل جامعه ما در کنترل پوپولیسم، همان جهاد رأی یا قیام ملی برای افزایش رأی در انتخاب دهم است. چنین می نماید که خیز اسلامی-ملی در راستای آفرینش «بهمن رأی» در 22خرداد 88، پاشنه آشیل پوپولیسم در جامعه ماست.

راز مطلب آن است که پوپولیسم در این مرحله از رشد اجتماعی خود نیازمند تهییج عامه برای کسب مشروعیت بیشتر در مقابل نخبگان و جامعه مدنی است و به همین دلیل خود نیز بر طبل هیجان رأی می کوبد. از سوی دیگر، هرچه هیجان رأی بیشتر باشد، بخش بیشتری از آراء خاموش تحریک شده و در راستای مقابله با پوپولیسم، ممکن است به صندوق های انتخاب دهم جاری شود.

این نکته بدان معنی است که بخش بزرگی از جامعه، که به هر دلیلی تا کنون، احساس نیاز به استفاده از حقوق شهروندی یا انجام تکلیف شرعی خود در مبارزات انتخاباتی نمی کردند، با توجه به درکی که از خطر پوپولیسم دارند،تصمیم گرفته اند که از رأی خود در مهار افراط گرایی های موجود بهره گیرند.

اگرچنین اتفاقی رخ دهد، آن گاه بدین معنی است که نوگرایی دینی و به طور کلی مدنیت اسلامی- ایرانی ما، واجد چنان عقلانیت نیرومندی است که آن را قادر به کنترل بیماری های سیاسی- اجتماعی جامعه خود از طریق «تبدیل هر رأی به یک سنگر موقت» کرده است.