قلم

ایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران - تهران

حجت  الاسلام و المسلمین رسول منتجب‌نیا از آن دست سیاستمدارانی است که کارنامه پرسابقه ای دارند. وی که نماینده سه دوره? اول مجلس شورای اسلامی و رئیس کمیسیون دفاع مجلس سوم بوده است، نمایندگی حضرت امام خمینی(س) در شهربانی و ریاست سازمان عقیدتی سیاسی شهربانی کل کشور و نمایندگی مقام معظم رهبری در انجمن اسلامی معلمان را درسابقه خود دارد و هم اکنون مدیر گروه فقه و اصول دانشگاه شاهد است.

حجت  الاسلام و المسلمین رسول منتجب‌نیا از ابتدای انقلاب اسلامی و فعالیت سیاسی اش در نظام جمهوری اسلامی عضو و از فعالان سرشناس احزاب بوده است. وی با تاسیس حزب جمهوری اسلامی به عضویت شورای مرکزی آن درآمد و با شهادت آیت الله دکتر بهشتی ریاست شاخه روحانیون این حزب را برعهده گرفت، پس از آن با تأسیس مجمع روحانیون مبارز از موسسین آن بود و در دوره سوم فعالیت های سیاسی اش نیز با تأسیس حزب اعتماد ملی قائم مقامی دبیرکل این حزب را برعهده گرفت. حجت  الاسلام و المسلمین منتجب نیا در این گفتگو به پرسش های پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران پیرامون روند فعالیت های حزب جمهوری اسلامی و مجمع روحانیون مبارز و جایگاه تحزب در اندیشه های حضرت امام(س) پرداخته است: 

 

چه زمینه های تاریخی و پیشینه ای موجب شد تا امام در مورد مسئله حزب جمهوری اسلامی وارد شوند و حتی حکم به انحلال آن بدهند؟

حزب جمهوری اسلامی هم زمان با پیروزی انقلاب شکل گرفت و توسط چهره های شاخص انقلاب و نزدیکان امام تاسیس و با قوت و قدرت هم وارد صحنه شد. تا چند سال این حزب توانست نقش موثر و تعیین کننده ای را در بسیج مردم و تحقق آرمان های انقلاب و مقابله با توطئه های داخلی و خارجی ایفا بکند. با فراخوان حزب جمعیت های صدها هزار نفره در سطح کشور وارد صحنه می شدند و راهپیمایی می کردند با موضع گیری های حزب در انتخابات در مواقع مختلف مردم تحت تاثیر قرار می گرفتند و در مجموع می شد چنین ادعا کرد که به عنوان یک تشکیلات غیر دولتی حرف اول و آخر را می زد و لذا مورد اعتراض و مخالفت معترضان و دشمنان انقلاب و حتی قدرت های استکباری نیز بود. حزب و سران آن را همواره مورد حمله و تهاجم قرار می دادند به خصوص که در رأس حزب شخصیتی مثل مرحوم آیت الله شهید دکتر بهشتی قرار داشت که انسانی کم نظیر بود و ویژگی های منحصر به فردی را در خودش جمع کرده بود.

 این حزب فعالیت خودش را ادامه داد اما بعد از چند سال که از آغاز فعالیتش گذشت رفته رفته افرادی که با آرمان های حزب و انقلاب چندان تناسب نداشتند یا اعتقاد زیادی نداشتند در آن نفوذ کردند و رفته رفته حزب را از مسیر خودش خارج کردند. داستان های مفصلی در این زمینه هست تنها به اجمال اشاره می کنم این انحراف با زاویه گرفتن از حضرت امام وخط امام آغاز شد و از مطرح کردن مسائلی که با افکار و اندیشه های امام هیچگونه مناسبتی نداشت قوت و شدت گرفت تا جایی که کم کم حضرت امام که در ابتدای کار حزب را حمایت و تقویت می کردند نسبت به آن ذهنیت منفی پیدا کردند و گهگاهی انتقاد می کردند. برای مثال یکی از اعضای شورای مرکزی حزب در سخنرانی های متعددی علیه بیت امام صحبت هایی کرده حرف هایی ناروایی در مورد حاج احمد آقا زده بود و امام نیز در یک سخنرانی بدون آن که که از وی نام ببرند به این نوع برخورد اعتراض کردند واشاره کردند کسانی که درمحافل و مجالس علیه بیت من صحبت می کنند هدف شان من هستم والا احمد در اینجا کاره ای نیست و فرمودند که : روى این اساس بوده است که احمد را بکوبند، احمد که کاره‏اى نیست، روى این اساس بوده است که اینجا را سبک کنند با یک چنین مسائلى. خوب، نمى‏دانم وضع چى است، اشتباه بوده است چه بوده است؟ من مترقّبم که آقایان در امور با تفکر صحبت کنند. این طور نباشد که مثلًا فرض کنید در باطن ذاتشان یک چیزى باشد، یک ناراحتى باشد، آن وقت یک دفعه بگویند که احمد از [قول‏] خمینى دروغى آمده به ما نقل کرده، (صحیفه امام، ج‏18، ص: 289)

طبیعی است وقتی که یک فردی از اعضای موثر شورای مرکزی حزب این گونه با امام و بیت امام برخورد کند نشانه آغاز انحراف در یک جریان است. رفته رفته داشت این انحراف شدت می گرفت وامام هم با دقت این حرکت ها را تحت نظر داشتد تا زمانی که احساس خطر کردند و ابتدا دستور دادند فعالیت های حزب کمتر شود و پس از مدتی نیز به این مسأله قانع نشدند و در پاسخ نامه ای دستور تعطیلی حزب جمهوری اسلامی را دادند.

امام اگر چنین تصمیمی را گرفتند به معنای این نبود که با دموکراسی و آزادی برای احزاب یا با طرح انتقاد و دیدگاه های مختلف در جامعه مخالف بودند بلکه به این علت بود که حزب با تکیه بر یاران امام و پشتیبانی و معاضدت امام وارد صحنه شده بود و مرکز قدرت را به دست گرفته بود اگر آن حزب آزاد بود و مسیر خودش را دنبال می کرد چه بسا انحرافاتی در جامعه و در انقلاب و نظام به وجود می آمد و به عبارت دیگر تحزب که ضامن دموکراسی و آزادی است و باید مردم را وارد صحنه بکند و طرفدار تکثر آراء و نظرات باشد رفته رفته تبدیل می شد به یک قدرت استبدادی و جلوی هر گونه اظهار نظر و فعالیت سیاسی را می گرفت و همه را منحصر در خودش می کرد و امام نیز از این جهت احساس خطر کردند و برای شاهد مثال نیز می توان به ممانعت و نهی حضرت امام برای معرفی نامزدهای سراسری انتخابات دور دوم مجلس شورای اسلامی از سوی حزب جمهوری اسلامی اشاره کرد که بسیار روشنگر است. با توجه به قدرت سازماندهی حزب در سراسر کشور و همکاری جامعه مدرسین وامثال اینها طبیعی بود که کاندیداهای حزب در سراسر کشور پیروز می شدند و میدانی برای سایر کاندیداها باقی نمی ماند من خودم در ستاد انتخابات حزب جمهوری اسلامی بودم امام احساس کردند با این روند آزادی مردم رفته رفته محدود خواهد شد و یک قدرتی به جای مردم می خواهد تصمیم بگیرد و اینجا بود که آن تصمیم تاریخی را گرفتند و دستور دادند که : و اما مردم در سراسر کشور در انتخاب فرد مورد نظر خود آزادند؛ و احدى حق تحمیل خود یا کاندیداهاى گروه یا گروهها را ندارد. هیچ مقامى و حزبى و گروهى و شخصى حق ندارد به دیگران که مخالف نظرشان هستند توهین کنند، یا خداى نخواسته افشاگرى نمایند؛ گرچه همه حق تبلیغات صحیح براى خود یا کاندیداهاى خود یا دیگران را دارند، و هیچ کس نمى‏تواند جلوگیرى از این حق نماید. و البته لازم است تبلیغات موافق مقررات دولت باشد. و احدى شرعاً نمى‏تواند به کسى کورکورانه و بدون تحقیق رأى بدهد. و اگر در صلاحیت شخص یا اشخاصى تمام افراد و گروهها نظر موافق داشتند ولى رأى دهنده تشخیصش بر خلاف همه آنها بود، تبعیت از آنها صحیح نیست، و نزد خداوند مسئولیت دارد. (صحیفه امام،ج‏18، ص338)

این نشان می دهد که نگرانی امام به خاطر محدود کردن آزادی و حق انتخاب مردم توسط حزب جمهوری اسلامی و هر تشکیلات ذی نفوذ دیگر بود که ایشان نگران شده بودند نه به خاطر این که امام با تحزب یا فعالیت سیاسی و بیان نقطه نظرات مختلف مخالف بودند بلکه ایشان از شکل گیری جریانی که برخی عناصر ارتجاعی در آن حضور داشتند و به نام امام و شهید بهشتی و بزرگان انقلاب و به کام افراد منحرف از این جریان در حال فعالیت بود موضع گرفتند. لذا امام تصمیمی به جا و منطقی گرفتند که به نفع مردم و آزادی آنان بود.

با توجه به اینکه انشعاب مجمع روحانیون مبارز از جامعه روحانیت مبارز نیز در زمان جنگ صورت گرفت که نیاز به وحدت بیش از سایر برهه ها احساس می شود چه زمینه های تاریخی و اجتماعی منجر به این انشعاب شد؟

انشعاب مجمع روحانیون مبارز از جامعه روحانیت در سال 67 صورت گرفت. مقدمات آن در سال 66 بود اما به طور رسمی سال 67 صورت گرفت و حضرت امام نیز این مسئله را رسماً تایید کردند این اقدام با مشورت و کسب تکلیف ازایشان صورت گرفت. این واقعه تاریخی زمینه ها، مقدمات و پیام هایی برای آیندگان دارد که باید به آن ها پرداخت و توجه عمیق کرد.

جامعه روحانیت مبارز یک تشکل روحانی صنفی بوده است که از پیش از پیروزی انقلاب تشکیل شده بود و نقش موثری در انقلاب و مسائل معنوی و مبارزاتی جامعه به ویژه شهر تهران داشته است و در آن تردیدی نیست منتها بعد از آن که چند سال از پیروزی انقلاب گذشت به علت آن که جامعه ما جامعه پویا و انقلابی و متحرکی بود و اقتضائاتی داشت که تشکل جامعه روحانیت قادر نبود به آن نیازها پاسخ مناسب بدهد. شخصیت هایی مثل شهید مطهری و شهید بهشتی و ... دیگر حضور نداشتند و چهره های خوبی که جامعه روحانیت را مدیریت می کردند در کنار خوبی هایی که داشتند دچار یک نوع نگرش و اندیشه ای بودند که با جامعه روز ما چندان منطبق نبود، به خصوص با نسل جوان و نیروهای تحصیلکرده، دانشگاهی و فرهنگی که انتظارات تازه ای داشتند.

جامعه روحانیت همان تفکر سنتی روحانیت را حفظ کرده بودند و نمی توانستند خودشان را با جامعه آن روزها هماهنگ کنند. از سوی دیگر هم یک نوع دگم اندیشی و جزم اندیشی سیاسی بر جامعه روحانیت حاکم شده بود و در عین اینکه مدعی بوده و هست که این جامعه حزب سیاسی نیست ولی در همه دوره ها و انتخابات ها به صورت کاملا حزبی عمل کرده است. در حالی که این سئوال مطرح است مگر یک حزب چه کاری می کند که جامعه روحانیت نمی کند؟ جامعه روحانیت مبارز در اغلب انتخابات های گذشته حضور داشته و در عرصه سیاسی وارد شده است. در دوره اصلاحات هر چند موضوع اخذ مجوز جامعه روحانیت مبارز به عنوان حزب سیاسی مطرح شد اما به نتیجه نرسید؛ الآن که اصلاً انتظارش نمی رود که این موضوع حتی مطرح شود.

در آن زمان تشکیلات جامعه روحانیت دچار یک نوع یک بعد نگری و تنگ نظری شده بود و در انتخابات مجلس تلاش می کردند تنها نیروهایی را مورد حمایت قرار دهند که از یک جریان و جناح خاصی باشند یعنی از یک طرف می گفتند ما حزب نیستیم و متعلق به همه جامعه ایم روحانیت متعلق به همه است ولی روز انتخابات کاندیداهایی را معرفی می کردند که کاملاً از یک دیدگاه خاص بودند به همین جهت با نیروهایی که انقلابی و به روز بودند زاویه پیدا کردند. در یکی از انتخابات ها آقایان وارد صحنه شدند و تلاش کردند برای تمام حوزه های انتخاباتی همراه با حزب جمهوری اسلامی کاندیدا بدهند. من خودم آن موقع در حزب بودم و در ستاد انتخابات حزب عضویت داشتم جامعه روحانیت، حزب جمهوری اسلامی و جامعه محققین و مدرسین می خواستند برای تمامی حوزه های انتخابیه کشور کاندیدا بدهند و کاندیداهای مورد نظرشان کاملاً حساب شده از یک جناح خاص بودند. حضرت امام با آن بینش عمیقی که داشتند متوجه این خطر شدند جالب این است که یکی از روزهایی که ما جلسه داشتیم مطلع شدیم که حضرت امام آن پیام تاریخی خودشان را دادند و تعیین کاندیدا در همه حوزه ها توسط حزب جمهوری اسلامی و جامعه مدرسین را ممنوع کردند و همانجا ستاد حزب منحل شد و ستاد سراسری به ستاد تهران منتهی شد؛ جامعه روحانیت داشت به اینجا می رسید. یک حزبی که تنها نسبت به یک تفکر و جناح احساس مسئولیت می کرد و جناح دیگر را طرد می کرد و به دلیل آن دیدگاه های سنتی و قدیمی خودش از جامعه روشنفکری و دانشگاهی فاصله می گرفت. از طرف دیگر ضمن مخالفت با تحزب، در رابطه با مسائل سیاسی و موضع گیری سیاسی وارد یک فعالیت حزبی تمام عیار و بدون پروانه و مجوز شده بود. جریانی که جامعه روحانیت آن را نمایندگی می کرد و قیادت آن را بر عهده داشت یک جریان فکری و سیاسی بودند که در تقابل با حضرت امام بودند ونقطه نظرات حضرت امام را قبول نداشتند و در بعضی از موارد هم موضع گیری کرده بودند از جمله جریان بنی صدر، جریان 99 نفر و 8 نفر و موارد دیگر که شاهد بودیم آقایان از یک جریانی دفاع می کردند که آن جریان تبعیت محض از حضرت امام نداشت همه این عوامل دست به دست هم داد. در درون حزب جمهوری اسلامی هم باز اختلاف به وجود آمده بود و روز به روز در حال رشد و گسترش بود یک جریان راست یا جناح بازار و جریان دیگر تا حدی روشنفکر که آقای هاشمی، مهدس موسوی و فرزندان شهید بهشتی، آقای مسیح مهاجری، خود من و افراد دیگر که نگاه مان متفاوت بود.

چند ماه به انتخابات دوره سوم مجلس شورای اسلامی این شکاف به اندازه ای گسترش پیدا کرد که بعضی از اعضای شورای مرکزی جامعه روحانیت در مخالفت با حذف برخی اشخاص شاخص از لیست جامعه روحانیت تهدید به استعفا کردند مثلاً آقای سید محمود دعایی را در لیست قرار نمی دادند یا اصرار داشتند آقای زواره ای را در لیست قرار دهند و از این موارد، مشخصاً آقای کروبی و موسوی خوئینی ها و بعضی دیگر از آقایان اعلام کردند اگر لیست را تغییر ندهید ما انشعاب می کنیم و تشکل دیگری تشکیل می دهیم آقایان هم گوش ندادند و لیست را اصلاح نکردند. مثلاً می گفتند تفکر آقای دعایی را قبول نداریم چون ایشان یک رگه روشنفکری داشت و در مسائل اعتقادی و فرهنگی قدری بازتر فکر می کرد و جامه روحانیت هم که در یک مسیر و باند خاصی افتاده بود و فقط کاندیداهای خودشان را می پذیرفتند.

این ها بستر و زمینه انشعاب بود و چند نفراز آقایان خدمت حضرت امام رفتند تا از ایشان کسب تکلیف کنند که ما به این نتیجه رسیده ایم که جامعه ما یک تشکل روحانی جدیدی نیاز دارد که هم با طیف تحصیلکرده و دانشجو و جوان نزدیکتر باشد و بتواند به خواست های آن ها پاسخ بگوید و هم از نظر فکری تفکر دیگری مقابل آن تفکر باشد و جامعه یکدست نباشد که همه ناچار باشند در یک طیف بگنجند، آقایان کروبی و موسوی خوئینی ها به اتفاق مرحوم حاج احمد آقا خدمت امام می رسند آقایان می گفتند که زمانی که ما این دیدگاه را برای حضرت امام مطرح کردیم امام به شدت استقبال کردند و گفتند این کار را حتماً انجام دهید. بعد آقایان شروع می کنند اشکال های کار را مطرح کردن که ممکن است از این کار تعبیر به اختلاف میان روحانیت شود امام فرموده بودند نه اختلاف نیست بروید فوراً انجام دهید. آقایان ادامه دادند که زمان جنگ است ممکن است هزینه ای بر جامعه تحمیل شود امام فرمودند بروید تشکیل بدهید هزینه اش را هم خودم پرداخت می کنم. تعبیر آقایان این بود که وقتی ما مطرح کردیم حالا امام رها نمی کردند واصرار داشتند که این تشکیلات انجام شود. به هر حال از 28 نفر از روحانیون مبارز دعوت به عمل آمد و اولین جلسه در منزل یکی از آقایان تشکیل شد گزارش کسب تکلیف از حضرت امام و فرمایشات ایشان در جلسه داده شد وقتی نظرات حضرت امام مطرح شد همه استقبال کردند و آن جمع به عنوان اعضای اولین شورای مرکزی مجمع روحانیون مبارز قلمداد شده و کار از همان جا آغاز شد. این زمینه های به وجود آمدن مجمع روحانیون بود.

به نظر شما این شیوه استقبال و برخورد امام با این موضوع با توجه به محذوراتی که در ذهن خود شما نیز مطرح بوده چه علتی داشت؟

 این اتفاق چند پیام مهم داشت یک اینکه حضرت امام به شدت با یک قطبی شدن جامعه مخالف بودند و اجازه نمی دادند که یک دیدگاه و سلیقه حاکم بر جامعه و نظام شود و احساس کرده بودند که این تفکر که اشاره کردم درحال به دست گرفتن تمام مراکز قدرت است و به خصوص در رابطه با روحانیت درصدد است طوری وانمود کند که کل روحانیت در یک جناح خاصی است و همه جامعه نیز باید از آن تبعیت کنند. امام با این تفکر مخالف بودند یک پیام اجازه دادن و بلکه تاکید و تشویق امام به تأسیس مجمع روحانیون مبارز این است که در جامعه ای که روحانیت نقش رهبری آن را برعهده داشت رقابت و تفاوت و تضارب آرا به وجود بیاید و یک قطبی و یک سونگری حاکم نباشد. پیام دوم این است که بر خلاف بعضی از علما که مخالف با تحزب در میان روحانیت بودند امام با این امر موافقت داشتند بعضی از علما جامعه روحانیت مخالف با تحزب در میان روحانیت بودند و شاید پافشاری آن هاست که موجب شده جامعه روحانیت مبارز تا کنون تقاضای صدور پروانه نکند. مجمع روحانیون مبارز به مجرد آن که تاسیس شد با یک فاصله نه چندان طولانی نامه ای با امضا اعضا به وزارت کشور ارسال شد و اساسنامه و مرامنامه تدوین و رسماً پروانه اخذ شد. ولی آقایان جامعه روحانیت حاضر نبودند، نه تنها حاضر نبودند بلکه با ورود روحانیت در احزاب مخالفت می کردند در حالی که در حزب جمهوری اسلامی نه تنها روحانیون زیادی عضو بودند شاخه ای هم برای روحانیت بود و شهید بهشتی مسوول آن بود و پس از ایشان آیت الله خامنه ای از من خواستند که مسولیت شاخه روحانیت حزب را بر عهده بگیرم و بنده تا انحلال حزب مسوول آن بودم. همان زمان برخی از علمای تهران که در جامعه روحانیت بودند مخالفت و حمله می کردند که ورود روحانیت به حزب به صلاح کشور نیست و موجب اختلاف می شود؛ در حالی که امام به هیچ وجه مخالف نبودند که روحانی وارد مسایل حزبی شود و منش شان نشان داده که معتقد بودند منافاتی با وجهه روحانیت ندارد. پیام سومی که دراین رویداد بود اختلاف از دیدگاه حضرت امام بود. قبل و بعد از تشکیل مجمع روحانیون مبارز این دیدگاه وجود داشت که اگر در جامعه روحانیت انشعاب و تعدد و تکثری ایجاد شود به معنای اختلاف است لذا وقتی آن جلسه تشکیل شد و حضرت امام با تشکیل مجمع موافقت فرمودند و در مقابل برخی انتقاد ها  گفته بودند این تشکیلات باید تقویت شود و هیچ اشکالی ندارد. بعد ازاین که مجمع روحانیون مبارز در آستانه دوره سوم انتخابات مجلس برای انتخابات لیست ارائه داد اکثریت کاندیداهای مجمع روحانیون موفق شدند وارد مجلس شوند. وقتی جلسه فراکسیون مجمع روحانیون در مجلس تشکیل شد من محاسبه کردم دیدم بیش از 150 نفر از کاندیداهای ما رأی آورده بودند و این موفقیت بزرگی بود. بعد از انتخابات مخالفت و فضا سازی علیه مجمع روحانیون افزایش پیدا کرد به خصوص که احساس کردند این تشکیلات جدید یک رقیب جدی است و در گام اول پیروزی به دست آورده است به همین علت ما به عنوان اعضای مجمع روحانیون مبارز نامه ای را خدمت حضرت امام نوشتیم و سیر قضایا را بیان کردیم و در نهایت رسیدیم به این که بعضی از بزرگان مطرح می کنند که وجود مجمع روحانیون مبارز موجب انشقاق و اختلاف بین روحانیت شیعه شده است ما خاضعانه از شما در خواست می کنیم که اگر حضرتعالی به این نتیجه رسیدید دستور بفرمایید ما منحل می کنیم و کمافی السابق به برنامه ها ادامه می دهیم. نامه با این مضمون بود: