قلم

•         مباحث اخلاق ماه مبارک رمضان

•         صله رحم

•     الذین ینقضون عهد الله من بعد میثاقه و یقطعون ما امر الله به ان یوصل و یفسدون فی الارض اولئک هم الخاسرون (بقره27)

•    کسانی هستند که پیمان خدا را پس از آنکه محکم بستند می شکنند و پیوندهایی را که خدا دستور داده برقرار سازند قطع می نمایند و در زمین . فساد می کنند قطعا آنان زیان کارانند.

•    «... والذین یصلون ما امر الله به ان یوصل...» آنان که پیوند می دهند آن چیزی که خدا به آن دستور به پیوند داده است. (رعد21)

•    اینکه صله رحم یک صفت اخلاقی و حقوقی مطرح می شود از کجا نشأت گرفته است می توان به این دو آیه اشاره داشت که صله رحم و قطع رحم از این آیات اخذ شده است چرا که قرآن کریم به طور خاص یا ضمنی، رسیدگی به خویشان را وصل و بریدن از ایشان را قطع نامیده است.

•         اهمیت صله رحم

•    پیوند با خویشاوندان و نیکی به آنان به ویژه پدر و مادر از راه های مهم رشد و تعالی (درهمه زمینه ها) و تقرب به خدای سبحان است که پس از ایمان به خدا از بافضیلت ترین اعمال دینی به شمار می آید و اجر و پاداش مادی و معنوی فراوانی دارد.از جمله محرمات عظیمه و گناهان شدیده که موجب عذاب آخرت و بلاهای دنیاست، که از اخبار مستفاد می شود و بتجربه ثابت است که قطع رحم موجب فقر و پریشانی و کوتاهی عمرمی گردد. وباین سبب است که هر خانواده ای که در آن نفاق وشقاق میان ایشان حاصل شد و خویشان با یکدیگر بنای نزاع و ناخوشی گذاردند همگی بفقرو فاقه مبتلا و در اندک وقتی سلسه ایشان از هم می پاشد و زندگی ایشان سر می آید.

•    پیامبر اکرم(ص) برترین انسان های دنیا و آخرت از نظر اخلاق کسانی می دانند که با قطع کننده پیوند پیوندی دوباره بزند و امام صادق(ع)  صله رحم و حسن همجواری را آباد کننده شهرها و عامل طولانی شدن عمر می دانند.(الکافی،ج2،ص152)

•         رسول اکرم همچنین عامل در دست گرفتن دارایی توسط اشرار را قطع رحم همگانی می دانند.(همان،ص374)

•    صفوان جمال می گوید شبانگاهی بود که بین امام صادق وعبدالله بن حسن مشاجره ای پیش آمد و صدایشان بلند شد به طوری که مردم جمع شدند و دور آنها شلوغ شد سپس با حالت قهر از هم جداشدند من صبحگاهان برای کاری از خانه بیرون رفتم دیدم امام صادق(ع) بر در خانه عبدالله بن حسین ایستاده و به کنیزش می گوید عبدالله خانه است؟ عبداله ازخانه بیرون آمد گفت اباعبدالله چه شده ، حضرت فرمود دیشب قرآن را می خواندم به این آیه رسیدم « والذین یصلون ما امر الله به ان یوصل... رعد21) عبدالله گفت حق با شماست ابا عبدالله! و آن دو همدیگر را در آغوش گرفتند. و در حکایتی دیگر چنین نقل می کنند که امام صادق(ع) در حال اغما بود که بعد از بیرون آمدن از این حالت دستور داد به حسین بن علی بن علی ابن الحسین معروف به افطس هفتاد دینار و به فلانی و فلانی این مقدار پول بدهید راوی می گوید به حضرت عرض کردم شما به کسی که با دشنه به شما حمله کرده و قصد کشتن شما را داشت کمک می کنید؟ فرمود آیا می خواهی من از گروهی نباشم که خداوند در حقشان فرموده آنان کسانی هستند که آنچه خدا امر به پیوند آن داده پیوند می دهند و از خدا می ترسند و به سختی هنگام حساب می اندیشند؟

•    در اهمیت صله رحم همچنین در تفسیر مجلسی بعد از آیه 27 بقره اینگونه متذکر می شود که عامل ازدیاد عمر و دور کردن فقر و توسعه رزق دانسته شده وکسی که قدمی بردارد در این راه بهترین قدمها محسوب میشود. از طرفی کمک به فامیل که یک نوع صله رحم است پاداشی بیست و چهار برابری دارد. همچنین  امام رضا(ع) اعتقاد دارند که خدا سه چیز را قرین سه چیز قرار داده است از جمله نماز و زکات که یکی بدون دیگری پذیرفتنی نیست وقرین شکر خدا را شکر والدین دانسته و یکی بدون دیگری بی معنا خواهد بود و همچنین  تقوای الهی را قرین  صله رحم قرار داده پس هر کس صله رحم نکند تقوای الهی رارعایت نکرده است.

همچنین امیر المؤمنین در جواب عبدالله بن کوا که پرسیده بود آیا گناهی هست که در فنای آدمی تعجیل کند؟ قطع صله رحم را آن گناه دانسته اند و بیان می دارند که خداوند رزق و روزی خانواده فاسقی که صله رحم داشته و با هم اجتماع می کنند و دوستی می نمایند و مواصات ونیکویی می کنند وسیع قرار داده است. و امام رضا (ع) صله رحم را سریعترین طاعتی دانسته که به صاحب آن خواهد رسید.

•         مصادیق صله رحم

•         صله رحم تنها به رفتن به خانه بستگان نیست، بلکه مصادیق فراوانی دارد و مصداق کاملش این است که پیش از دیگران نیاز آنان را بر طرف و آنان را خوشحال سازد. پس صله رحم و پیوند با هر خویشاوندی متناسب با شأن اوست چنانکه گاه تنها به سلام کردن به او یا پاسخ نیکو دادن به سلام اوست زیرا وی به کمک مالی نیازی ندارد.همچنین ترک آزار خویشاوندان، سلام وتکریم، اطعام گرچه به جرعه آبی باشد، عیادت از بیمار، شرکت در مراسم عزا، زیارت و دیدار، هدیه دادن و تأمین نیازهای آنان پیش از دیگران. البته گاهی نیز چنانکه رسول الله معتقد است باید از همسایگی با هم پرهیز کرد اما هدیه دادن و همدیگر را زیارت کردن را عامل محکم دوستی دانسته و هدیه را عامل نرم خویی انسان دانسته اند.

 

•         آثار قطع صله رحم:

•    در ضرر و زیان ترک این صفت اخلاقی و حقوقی همین بس که پیامبر دشمن ترین اعمال به سوی خدا را شرک دانسته  و بعداز آن قطع صله رحم و معتقد بودند که کسی نباید قطع رحم کند اگر چه دیگری آنرا قطع کرده باشد چرا که خداوند رحم را از رحمانیت خود مشتق نموده است.

پیامبر اکرم(ص) معتقد است در قیامت در دو جانب صراط رحم و امانت قرار دارند و وقتی شخص وصل کننده رحم و امانت دار بگذرند به سوی بهشت (بدون دردسر خواهند رفت)، اما هر گاه شخصی که خیانت کننده امانت و قطع کننده رحم، بگذرند اعمال دیگر نیز به آنها نفعی نخواهند رساند لذا صراط آنان را برگرداند در آتش .(چهل حدیث امام خمینی، ص478)

•         لاتعبدون الله و بالوالدین احسانا و بذی القربی(بقره83)

•    بندگی کنید خدا را و هیچ چیزی را شریک و انباز از برای او قرار ندهید و نسبت به والدین و خویشان نیکی و احسان بجا آورید و می فرماید واتقوالله الذی تسائلون به الارحام (نساء1)

•         و بپرهیزید از خدا که از حقوق او و حقوق ارحام در مقام سئوال بازداشته خواهید شد.

•    امام صادق(ع) صله رحم و نیکی به پدر و مادر را عامل آسان شدن سکرات موت دانسته و عامل به این دو را به آسان بودن مرگ و دوری از فقر مژده داده است.

•    چنانکه نقل است حضرت رسول (ص) حاضر شد نزد جوانی در وقت وفات او پس به او فرمود بگو لااله الا الله، پس بسته شد زبان آن جوان و نتوانست بگوید و هر چه حضرت مکرر فرمود او نتوانست بگوید، پس حضرت فرمود آیا این شخص مادر دارد؟ خانمی که بالای سر جوان بود گفت منم فرمود آیا از او خشمناکی؟ عرض کرد بله! یا رسول الله! و نزدیک شش سال است که با او تکلم نکرده ام، فرمود راضی شود عرض کرد رضی الله عنه برضاک یا رسول الله ، زبان جوان باز شد و لااله الا الله را بزبان آورد حضرت فرمود چه می بینی عرض کرد هیکل زشتی و کریحی می بینم که راه گلویم را بسته بود حضرت فرمود بگو یا من یقبل الیسیر و یعفو عن الکثیر اقبل منی الیسیر واعف عنی الکثیر انک انت الغفور الرحیم، حضرت فرمود حالا چه می بینی؟ عرض کرد مردی نیکو وسفیدجامه آمده و آن مرد کریح می خواهد برود و در آن حال ان جوان وفات نمود.

•         مرز صله رحم

•    پیوند خویشاوندی تنها به بستگان خوب وبا ایمان اختصاص ندارد، بلکه وظیفه ای اخلاقی والهی است که فراگیر است از این رو چنانچه پدر و مادر و دیگر خویشاوندان مؤمن نیز نباشند احترامشان لازم و بر رفع نیازهای آنان تأکید شده است لیکن این ارتباط تا جایی است که به دیگر احکام دین آسیبی نرسد.

•    امام صادق (ع) از مردی حکایت می کند که نزد رسول خدا(ص) آمد و عرض کرد ای رسول خدا خویشاوندانی دارم که جز ستم قطع رحم و دشنام من کاری نمی کنند آیا آنان را رها کنم؟ فرمود در این صورت خدا همه شما را ترک خواهد کرد، پرسید پس چه کنم؟ فرمود با کسی که پیوند خود را با تو گسسته پیوند بر قرار کن و به آن که تو را محروم ساخته عطا کن و از آن که بر تو ستم کرده در گذر هر گاه چنین کردی خدا در برابر آنان پشتیبان تو است. همچنین امام صادق(ع) در جواب جهم بن حُمَید که پرسیده بود خویشاوندانی دارم مخالف عقیده دینی من هستند آیا حقی بر عهده ام دارند؟ فرمود آری حق خویشاوندی دارند که هیچ چیزی آن را قطع نمی کند و اگر با تو هم عقیده باشند دوحق دارند حق رحم و حق اسلام.

منابع:

1-قرآن

2- مفاح الحیاة، عبدالله جوادی آملی،

3- چهل حدیث، امام خمینی

4- معراج السعاده احمد نراقی

5- اصول کافی، کلینی، ج2،