قلم

توبه

ماه رمضان ماه برکت و رحمت از آن سبب است که نزول قرآن در آن واقع شده و شبهای پر برکت قدر در آن حتمی است، لذا می طلبد که این ایام وشبها را با حضوری بهتر وبیشتر از قبل پاس بداریم و خود را در سرنوشت خویش با دعا و راز و نیاز و شب زنده داری سهیم نماییم و تقدیر خویش را بر نیکی و عاقبت به خیری و به امضای مولای خویش برسانیم.

در این بین بهترین کار و فعل نیک می تواند هر عملی باشد که برای خدا صورت گیرد، اما سراپا تقصیرانی چون بنده چه حاجتی دارد که بتواند مورد توجه باشد قبل از آنکه دست به توبه و انابه بزند و خویش را با چشمانی گریانی در شب قدر دست به تضرغ و زاری بزند و از خدا تقدیر یک ساله خویش را طلب نماید.

لذا این قسمت را به بحث توبه پرداخته به امید آنکه خداوند از گناهان ما چشم پوشیده و تقدیر ما را به سوی خیرات رقم بزند.

خداوند متعال می فرماید: « و توبوا الی الله جمیعا ایها المؤمنون لعلکم تفلحون»[1]

در واقع تمام مؤمنین را به توبه و بازگشت به سوی خدا دعوت می کند تا از تقصیراتی که در زندگی داشته و اشتباهات خود خود را پاک نمایند به امید رستگاری خودشان چرا که خداوند توبه کنندگان را دوست دارد.

و همچنین خداوند نوع توبه را که باید توبه نصوح باشد بیان کرده تا خداوند سیأت توبه کننده را بپوشاند چنانکه می فرماید « یا ایهالذین آمنوا توبوا الی الله توبة النصوحا عسی ان یکفرعنکم سیئاتکم »[2]و روایات آمده است که «التائب لذنبه کمن لاذنبه له»[3].یعنی کسی که توبه کند مثل کسی است که گناهی برای او نیست یعنی گناهانش پاک می گردد، و در تفسیر آیه « یغفر لهم ما قد سلف» آمده است که اگر توبه کنند، آنچه که قبلا گذشته است یعنی اعمال بدی که مرتک شده اند، آمرزیده می شود، یعنی کالعدم می گردد[4]

توبه ضد اصرار بر معاصی است واصل توبه به معنی بازگشت و رجوع است و مراد در اینجا بازگشت به فطرت پاک انسانی که خداوند او را پاک آفریده و در زندگی عوامل متعددی در سیاه یا سفید بودن لوح او دخالت دارند که وقتی بنده خدا گناه کند این لوح سیاه شده و هنگام توبه[5]بازگشت بخداست بخالی ساختن دل از معصیت و رجوع به فطرت پاک و نزدیکی به خدا وعزم بر ترک آنها در آینده و تلافی تقصیرات گذشته چنانکه سید رضی(ره) نقل می کند یکی از یاران امیرالمؤمنین (ع) در خدمت ایشان کلمه استرجاء را به زبان آورد و گفت استغفرالله ربی و اتوب الیه، امیرالمؤمنین فرمود مادرت به عزایت بشیند آیا می دانید استغفار چیست؟

در توضیح که امیرالمؤمنین را جع به توبه و استغفار می دهد در واقع ارکان و شرائطی را برای آن نقل می فرماید که می توان به صورت زیر بیان کرد.

ارکان توبه،

1-       پشیمانی و ندامت از آنچه انجام داده از صمیم قلب و متأسف از آنچه انجام داده و تصمیم قطعی بر ترک آن

2-      عزم بر ترک معصیت صورت گرفته  و قصد تلافی تقصیری که داشته در درون داشته باشد.

شرائط توبه،

1-      دادن حق الناس، توبه می طلبد که تمام حقوقی که دیگران بر گردن ما دارند پرداخت نماییم از حقوق مادی مثل بدهی های مالی و حقوق معنوی مثل غیبت کردن، مسخره کردن و تهمت زدن ها و...

2-      انجام تکالیف الهی، مثل انجام واجباتی که ترک شده و به گردن ماست باید انجام دهیم از جمله نماز و زکات و خمس و ...

3-      ریختن گوشتی که با حرام در بدن انسان رشد کرده، با روزه گرفتن و ریاضت در واقع بدن و جسم خود را نیز از حرام پاک کرد.

 

فضیلت توبه

1-      خداوند توبه کنندگان را دوست دارد «ان الله یحب التوابین»[6]

2-       فرشتگان و حاملین عرش برای توبه کننده طلب مغفرت می کنند

3-      خداوند آمرزش و رحمت خود را برای توبه کنندگان قرار داده. [7]

علی ابن حمزه از انصار و یاران امام صادق (ع) نقل می کند که یکی از دوستانش در خدمت بنی امیه بود و قصد توبه داشت نمی دانست توبه او مقبول واقع خواهد شد یا نه لذا به امام صادق عرض کرد که دوستم چنین است و می خواهد توبه کند، امام فرمود من بهشت را برای او تضمین می کنم، علی ابن حمزه می گوید این دوست ما از دربار امیه بیرون آمد و تمام حقوقی که به نظرش از مال مردم بود با فروش مال و مکنت خود پرداخت نمود و هیچی برایش باقی نبود، در بستر بیماری افتاده بود که علی ابن حمزه به ملاقات او رفت و او به علی ابن حمزه گفت که به آنچه که مولایمان وعده داده بود رسیدم با این توبه نصوح خود به دیار حق تعالی شتافت.[8]

و گاهی هم فرصت توبه نیست حال یا بخاطر مریضی یا به علت دیگری چون رفتن و در دست نبودن کسانی که بر گردن انسان حقی دارند.

از امام صادق (ع) نقل شده که شخص بدعتگذاری بود که دین جدید ایجاد کرده بود و عده ای از مردم نیز به او گرویده بودند و بعد از مدتی نادم و پشیمان تصمیم به توبه گرفت، وقتی چنین دید زنجیری و به گردن آویخته و خود را به ستونی بست، از طریق یکی از پیامبران به او خبر دادند باید کسانی که از دین گریزان کردی را به دین راستین برگردانی، وقتی به سراغ طرفداران کیش خود رفت و اعلام کرد که من اشتباه کرده ام، طرفدران خودش او را مرتد دانسته کسانی که با دین او همراه بودند و مرده بودند دیگر دسترسی به آنان نداشت و کاری از او ساخته نبود.[9]

باید توجه داشته باشیم که هر گاه تصمیم به توبه بگیریم خداوند آمرزنده و مهربان است و توبه ما را قبول می کند، لذا تا دیر نشده به درگاه الهی رفته و بین خود و خدای خود اشتباهاتمان و گناهانمان را به یاد بیاوریم و با خدا پیمان ببندیم که دیگر اشتباهات گذشته را تکرار نخواهیم کرد.اما نباید فراموش کنیم که توبه ما به تأخیر نیافتد و از آن مهمتر دین کسی به گردنمان نباشد که خداوند اگر از دین خود بگذرد از حق الناس نخواهد گذشت.

چو پنجاه سالت برون شد زدست                                     غنیمت شمرده پنجروزی که هست

 مخسب ای گنه کرده خیز                                       بقدر گنه آب چشمی بریز

تاکنون کردی گنه مکن                                               تیره کردی آب افزونتر مکن

هر چند خداوند توبه پذیر و بندگانش را می بخشد[10] اما هر چه ما دست به دعا و استغاثه و انابه در درگاه الهی بر داریم و از او طلب غفران از گناهان خویش نماییم